VỀ BÀI THƠ " ĐỘC TIỂU THANH KÝ "

CỦA CỤ NGUYỄN DU

 

       Hầu hết người Việt đều biết cụ Nguyễn Du ( 1765 - 1820 ) qua tập Truyện Kiều. Nhưng ngoài Truyện Kiều, Cụ còn nhiều tác phẩm khác:Thanh Hiên thi Tập, Nam Trung Tạp Ngâm, Bắc Hành Thi Tập... Trong số những bài thơ của Cụ có bài " Độc Tiểu Thanh Ký " làm cho hậu học có nhiều suy nghĩ và tồn nghi. Dưới đây là bài “Độc Tiểu Thanh Ký” và phần ý kiến của người soạn:

 

讀 小 青 記
西 湖 花 苑 盡 成 墟,
獨 吊 窗 前 一 紙 書.
脂 粉 有 神 憐 死 後,
文 章 無 命 累 焚 餘.
古 今 恨 事 天 難 問,
風 韻 奇 冤 我 自 居.
不 知 三 百 餘 年 後,
天 下 何 人 泣 素 如.


ĐỘC TIỂU THANH KÝ

Tây Hồ hoa uyển tẫn thành khư,
Độc điếu song tiền nhất chỉ thư.
Chi phấn hữu thần liên tử hậu,
Văn chương vô mệnh lụy phần dư.
Cổ kim hận sự thiên nan vấn,
Phong vận kỳ oan ngã tự cư.
Bất tri tam bách dư niên hậu,
Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?

-Dịch nghĩa:
ĐỌC TIỂU THANH KÝ
Vườn hoa bên Tây hồ đã thành bãi hoang rồi,
Chỉ viếng nàng qua một tập sách đọc trước cửa sổ.
Son phấn có thần chắc phải xót xa vì những việc sau khi chết,
Văn chương không có số mệnh mà cũng bị đốt dở.
Những mối hận cổ kim khó mà hỏi trời được,
Ta tự coi như người cùng một hội với kẻ mắc nỗi oan lạ lùng vì nết phong nhã.
Không biết hơn ba trăm năm sau,
Thiên hạ ai người khóc Tố Như?

- Dịch thơ:

ĐỌC TIỂU THANH KÝ
Tây Hồ cảnh đẹp hóa gò hoang,
Thổn thức bên song mảnh giấy tàn.
Son phấn có thần chôn vẫn hận,
Văn chương không mệnh đốt còn vương.
Nỗi hờn kim cổ trời khôn hỏi,
Cái án phong lưu khách tự mang.
Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa,
Người đời ai khóc Tố Như chăng?

                       VŨ TAM TẬP

 

ĐỌC TIỂU THANH KÝ

Hoa kiểng hồ Tây hoá bãi hoang

Bên song bi cảm đọc thư tàn

Hữu thần son phấn chôn còn hận

Vô mệnh văn chương đốt chẳng tan

Kim cổ oán hờn trời khó hỏi

Phong lưu oan khuất tớ ngùi mang

Ba trăm năm nữa làm sao biết

Ai khóc thương nàng phận trái ngang ?!

        NGUYỄN MINH THANH cảm dịch

  Tóm tắt ý nghĩa của "Độc Tiểu Thanh ký":"ĐTTK"có nghĩa là “đọc tập Tiểu Thanh ký” của nàng Phùng Tiểu Thanh. Đó là người con gái rất đẹp, có thật , sống cách cụ N D khoảng 300 năm trước , đời Minh Thành Tổ(Trung Hoa). Nàng con nhà quan tài sắc vẹn toàn. Nhưng gặp loạn lạc gia cảnh sa sút,cha bị giết, phải làm lẽ nên bị vợ cả ghen, đày ra sống ở Cô Sơn cạnh Tây Hồ. Buồn rầu, nàng sinh bệnh chết và để lại tập thơ ký sự đời mình. Bà vợ cả vẫn ghen tìm đến và đốt tập thơ ký sự, còn lại một số bài trong “phần dư tập”. Nhân dịp đi Sứ TQ cụ ND đã đọc được "Phần Dư tập". (Có chỗ cho rằng ND đọc "Phần Dư tập"trước khi đi Sứ). Qua đó, cuộc đời ngang trái của Tiểu Thanh đã để lại niềm bi cảm sâu xa cho ND. Và Cụ đã sáng tác bài thơ"Độc Tiểu Thanh ký"rất ai oán.

THIỂN Ý CỦA NGƯỜI SOẠN: 

    1 - Về chữ "TỐ NHƯ:theo tiểu sử, cụ ND có tên tự là Tố Như.Và cuối bài "ĐTTK" có câu " Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như"(Thien hạ ai là người khóc TN?). Do đó, nguời đời sau cho rằng "Tố Như" đích thị là để chỉ chính t/g ND. Nhưng,có người cho rằng chữ "tố như " không phải dùng chỉ ND,mà để chỉ chính nàng Tiểu Thanh. Vì "t n"còn có nghĩa là "người phụ nữđẹp".Theo HÁN VIỆT TỰ ĐIỂN của t/g Đào Duy Anh thì: Tố :lụa trắng, sắc trắng...,Như:cùng - dống - ví như... Ta gom hai chữ "tố như":giống như lụa trắng, hàm ý chỉ người phụ nữ đẹp mà cụ ND đã dùng chăng? Khổ nỗi,lối viết của Chữ Nho không viết "hoa"danh từ riêng, cho nên gây khó khăn cho đôc giả, cho kẻ hậu học.Như trong bài PHONG KIỀU DẠ BẠC của Trương Kế, có người cũng cho rằng "ô đề" là tên núi "Ô ĐỀ", chứ không phải nghĩa "qụa kêu"trong câu "nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên". Trở lại chữ "Tố Như" trong "ĐTTK", nếu hiểu theo nghĩa "danh từ riêng"như từ trước, và Ô. VŨ TAM TẬP đã dịch thơ, thì đúng rồi. Song, khác với trước, ta có thể hiểu và dịch "tố như"theo nghĩa "danh từ chung",hàm ý chỉ "người phụ nữ đẹp",tức là nàng Tiểu Thanh, thấy cũng thuận nghĩa, không có chi gượng gạo ( như đã dịch ở trên: NMT )

Thứ nữa, xét về sự ngiệp cụ ND, thì đường hoạn lộ rất thênh thang,được trọng dụng và hậu đãi, từ Tri Huyện.Tri Phủ.....thăng hàm Cần Chánh điện học sĩ và giũ chức Chánh Sứ đi Trung quốc.Thế, đâu có chuyện chi để " Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như?".Trong bài Trấn Nam Quan ( khi đi sứ TQ ) củaÔ.có câu:

"Điạ thiên mỗi vị truyền văn ngộ,

Thiên cận tài tri giáng trạch thâm "

Tạm dịch:

"Xa xăm nào thấu nguồn cơn

Cận kề mới thấm thâm ơn cửu trùng"

Cho ta thấy rằng ND được trọng dụng và đáp lại Cụ cũng tỏ rõ ơn tri ngộ đ/v vua Gia Long. Có người cũng cho rằng ND hoài Lê, nên áo não với tâm trạng:" hàng thần lơ láo",vì đã từng làm chức Võ quan  nhỏ đời Lê Trung Hưng.Nhưng cũng không có gì rõ nét như Bà Huyện Thanh Quan " Nhớ nước dau lòng con quốc quốc".Và,theo gia phả,thì năm 1802,khi vua Gia Long ra Nghệ An.ông ND đón xe,xin yết kiến vua và đưọc cho làm thủ hạ đi theo ra Bắc.Như vậy,làm gì có chuyện"hàng thần lơ láo" .Duy,ND chỉ có 8 năm lúc thiếu thời từ 1775 - 1783 gặp cảnh loạn Kiêu Binh và Tây Sơn ra Bắc Hà đánh giặc Mãn Thanh, gia đình bị ly tán cuộc sống khó khăn, nhưng Ông vẫn còn đi học được và đỗ Tú Tài (1783)

Tóm lại, chữ " tố như"nhằm để chỉ "người phụ nữ đẹp"là có tính thuyết phục.Vì cuộc đời và sự nghiệp của ND so với người cùng thời khá hiển hách,đâu có chi khổ lụy,xót xa để đến nỗi hậu sinh phải "khóc" Vã lại, nếu đem s/s thân thế sự nghiẹp ND với thân phận của nàng Tiểu Thanh thì hoàn toàn khác nhau.Cụ không có những oan khuất như Tiểu Thanh để đời sau phải " khóc". Trong khi đó, Cụ đã "khóc" nàng Tiểu Thanh vì những ngang trái và hồng nhan bạc mệnh của nàng !Thứ nữa, thiển nghĩ không có lý do nào để ND tự s/s mình là một Nam Nhi khí phách - từng có ý định mộ quân chống nhà Tây Sơn, phục hưng nhà Lê Trung Hưng - với người đẹp xấu số;việc này có vẻ trái khoáy!? Để rồi tự hỏi 300 năm sau có ai "khấp"về mình; như mình đã "khấp" nàng Tiểu Thanh chăng?!

Ngoài  ra, nếu ta hiểu  “tố như”  để ẩn dụ cho  “người  phụ  nữ  đẹp” ,thì  sự  tình cảm của Cụ đ/v Tiểu Thanh qua bài thơ"ĐTTK"sẽ sâu sắc hơn.Là vì, ND đang ai oán hiện tại,mà còn nghĩ tương lai lâu dài : 300 năm sau , không biết cò ai trắc ẩn về nàng nữa hay không?! Tóm lại,trong bài thơ dịch Việt ngữ của ô.Vũ Tam Tập,nếu ta không viết "hoa"chữ "tố như"thì ý nghĩa câu thơ sẽ đổi khác.Và, trên đây chỉ là thiển ý, nhằm gợi ý để qúi thức gỉa suy nghĩ.Trân trọng.

2 - Lời lạm bàn: Cụ ND để tâm tiếc thương người phụ nữ tài hoa mà bạc phận, Phùng Tiểu Thanh, ngoại nhân, thì cũng phải thôi. Và chính Cụ đã nói " Phong vị kỳ oan ngã tự cư".Tuy nhiên, nếu như xét về lịch sữ Việt Nam không thiếu chi những hồng nhan bạc phận : Hai Bà Trưng, Bà Triệu.. Công chúa An Tư, Huyền Trân, Ngọc Hân...sao cụ ND không có một chút xót xa nào ?!! Nếu như Cụ có những xót xa-   mà người soạn chưa biết chăng (?) - một trong những danh nhân vừa kể trên thì rất ư là quí hoá. Và có như thế thì "Phong vị kỳ oan ngã tự cư"của ND sẽ trọn vẹn biết bao..!! Trân trọng.

   NGUYỄN MINH THANH ,

(GA, 2010 - 8 – 5)

 

Nguồn:

Trang web Thư Hoạ của Phan Quốc Tuấn

TNĐT của Gs Trịnh Vân Thanh

Wikipedia:ND

TĐHV của Đào Duy Anh