ỐC GẠO TÂN PHONG
Nguyễn Kim
Xã Tân Phong (huyện Cai Lậy- Tiền
Giang) là một cù lao do phù sa bồi đắp, thuộc hạ lưu sông Cửu Long. Ngoài thiên
nhiên ưu đãi, đất đai màu mỡ, cây trái bốn mùa tươi tốt, Tân Phong còn nổi tiếng
với đặc sản ốc gạo. Theo truyền khẩu, từ hơn 200 năm trước đã có cảnh ghe thuyền
xuôi ngược trao đổi gạo lấy ốc nên thành tên gọi chăng?. Trong sách “Gia Định
thành thông chí:, Trịnh Hoài Đức mô tả: “Sông Kiến Đăng (thuộc huyện Cai Lậy
ngày nay) có thứ ốc gạo vỏ trắng, to tròn bằng ngón tay. Khi nấu chín thì dưới
cái yếm lòi ra đùm mỡ trắng như hột gạo, vị rất ngon, vỏ dùng làm vôi…”. Ngày
xưa, vỏ ốc gạo nung làm vôi ăn trầu ngon hơn vôi Càng Long làm từ mỏ đá vôi. Ốc
gạo sinh sản nhiều ở lưu vực Cồn Bầu, Cồn Tre, Ba Rài, Cồn Tròn. Đặc biệt, ốc Cồn
Tre ngon nhất nhờ sống vùng cát sần nên ốc to, vỏ xanh, ruột đầy. Có câu nói
vui “Ốc Cồn Tre, hai người đè, một người lể”. Ốc sống nơi khác vì cát lẫn bùn
nên vỏ ốc hơi đen, nhỏ, ruột lỏng.
Ốc gạo đẻ khoảng tháng 7 âm lịch,
đến tháng 4, tháng 5 năm sau là đến kỳ thu hoạch. Lúc này ốc to cỡ hột mít, mập,
thịt dai, độ béo cao. Trước đây, vùng giáp nước giữa đầu cù lao Ngũ Hiệp với
đuôi cù lao Tân Phong được gọi là “rọ ốc” vì mật độ ốc dày, nằm chồng lên nhau
cả tấc. Cho ốc sống vào rổ đặt trong thau nước cách đáy vài đốt ngón tay, lâu
lâu xốc cho ốc nhả cát. Luộc ít nước, ăn ốc lúc còn nóng và chấm với nước mắm
chanh ớt. Người ta còn lể ốc làm gỏi ăn với bún hoặc cuốn bánh tráng cùng dừa
rám nạo, rau sống chấm nước mắm chua ngọt cũng rất hợp khẩu vị. Ruột ốc vàng
ươm, săn chắc, thơm; nhai vừa giòn, vừa ngọt, béo. Thịt ốc gạo không nhớt hoặc nhạt
như các loại ốc khác, ăn no không hại bụng.
Ngày trước, vào mùa ốc gạo rộ, lưu vực Tân Phong xuống
ghe giặng mắc hàng trăm chiếc giống như chợ nổi. Khi nước ròng, tiếng tù và của
người chỉ huy trầm vang mặt nước, lan tỏa cồn bãi mênh mông và đó cũng là hiệu
lệnh cào ốc. Bắt ốc gạo có những cách phổ biến:
- Lặn cồng cộc: Một người một xuồng
tìm chỗ giữa hai vồng đất cát nổi, cắm sào. Lấy hơi lặn sát đáy sông, bám sát
sào, một tay dùng “lợi cào” hình cánh cung, xốc cát cho ốc rơi vào lưới phía
sau. Lặn chừng mươi hơi xem chừng hết ốc quanh sào thì chống xuồng nơi khác. Bắt
ốc gạo cách này rất cực, mỗi buổi lặn hàng trăm hơi, da thịt mềm nhão bị ốc hở
môi trên cắt tay ngọt như dao lam. Có lẽ vì lặn dài hơi và nhiều lần dưới nước
giống con “cồng cộc” bắt cá nên gọi là lặn cồng cộc chăng?
- Lặn điên điển: Thường là những
người đàn bà đơn chiếc cắm sào, neo xuồng rồi buộc dây ngang lưng, cổ đeo giỏ
tre, mặt quay hướng ngược nước, hai tay đập lấy hơi rồi lặn sát đáy sông; giống
con điên điển. Trong khoảng thời gian chừng hai mươi giây ở dưới nước, tranh thủ
dùng tay hốt ốc bỏ vào giỏ. Trồi nhanh lên, trút ốc vô xuồng rồi lặn tiếp. Có
câu hò nói lên nỗi gian nan, vất vả của người phụ nữ thời ấy: “Đêm khuya
sông rộng cồn dài/ Suốt đêm lặn hụp nghèo hoài em ơi!”.
Đó là những cách bắt ốc thời xưa.
Bây giờ người ta bắt ốc với quy mô lớn bằng ghe gắn máy mạnh. Họ dùng cào lớn,
răng đinh, rọ dài rà sát đáy sông. Sử dụng “tời” kéo cào lên, đổ ốc vào khoang,
quay ghe cào luồng khác. Đây là nguyên nhân chính làm cạn kiệt dần nguồn ốc gạo
thiên nhiên: cào răng đinh vét cả ốc nái, đâm nát vỏ ốc non, bất chấp thời kỳ ốc
sinh sản…
Hiện nay, chính quyền địa phương đã có biện pháp quản
lý chặt chẽ nguồn ốc gạo, chỉ cho phép thu hoạch vào thời gian thích hợp với
phương tiện quy định, hợp lý. Nhờ vậy, mọi người còn có được món đặc sản ăn một
lần khó quên: ốc gạo Tân Phong.
NGUYỄN
KIM
