Lương Thư Trung

Lương Thư Trung

Vạc và diệc, bồ nông

Người nông dân thường phân biệt vạc khác xa với diệc. Vạc chưn ngắn. Bàn chưn có màng như bàn chưn vịt. Trong khi đó diệc chưn cao và cổ cao.

Như giống diệc cổ đỏ, chúng cao tới 81 cm (32 inch). Giống diệc này có cổ lông màu đỏ, lông mình của chúng màu xám. Trên lưng phủ lớp lông màu ngà ngà dịu dàng như lông mã của các con gà trống được chải xuôi từ bả vai xuống tới cuối đuôi. Loài diệc này đẻ từ 2 trứng tới 7 trứng và vỏ trứng của chúng màu xanh lá cây pha chút xanh dương.

Còn có giống diệc ba màu gồm mỏ màu vàng, cổ và lưng màu xám, ức màu trắng. Chúng cao tới 66 cm (26 inch). Chúng đẻ ít hơn loài diệc trên, chỉ đẻ từ 3 tới 4 trứng là nhiều.

Diệc ba màu

Ngoài ra, người ta còn tìm thấy vài giống diệc nữa như giống Little egret (Egretta garzetta), chưn đen và cao 65 cm(26 inch); giống Cattle egret (Bubulcus ibis) cao 56 cm. Riêng giống Western reef-heron (Egretta gularis) cao 65 cm(25inch rưỡi) còn gọi là diệc mốc. Chưn màu bùn, lông cánh màu xám phủ lên thân hình màu nâu.

Little egret Cattle egret

Diệc mốc (Western reef-heron)

Nhưng có giống diệc sau đây thường có mặt trên các cánh đồng lúa mùa ở Nam phần là diệc xanh với lông màu xanh và cẳng cao. Chúng cao 61 cm. Đẻ từ 3 tới 5 trứng.

Loài diệc cọp với bộ lông rằn ri như lông cọp. Cổ cao, dù chưn thấp nhưng nguời ta đo được chúng cao tới 81 cm (32 inch). Chúng làm ổ trên các cây cao, có khi trên cao tới 15 thước (48 ft). Giống diệc này đẻ ít, chỉ từ 1 tới 3 trứng là nhiều. Trứng màu xanh dương.

Diệc Cọp

Rồi nào là diệc có cái mỏ dài, mình xám đầu phủ lông đen gọi là Boat-billed heron (Cochleaurius cochlearius), cao 50 cm; diệc cổ cao có chóp, kêu thanh Whistling heron (Syrigma sibilatrix) cao 61 cm (24 inch) với lông màu nâu lợt, cổ màu vàng, đầu màu xám, chưn vàng.

Ngoài ra, còn vài giống diệc khác như Zig-zag heron (Zebrilus undulatus) cao 33 cm (13 inch), Black-crowned nigth heron (Nycticorax nycticorax) cao 65 cm (26 inch), Rufescent tiger heron (Tigrisoma lineatum) cao 76 cm (30 inch)

Trên đây, chỉ riêng giống diệc thôi, người ta cũng đã phân biệt có trên một chục loại diệc khác nhau rồi.

Riêng về vạc mà người Việt Nam hay truyền tụng chúng thường đi ăn đêm vì bán đồng cho cò, chúng cũng có nhiều loại khác nhau, nhưng chiều cao của chúng sở dĩ đo được khá cao là nhờ cái cổ chứ không phải cái chưn. Cổ vạc rất cao, trong khi chưn vạc chưa đầy vài tấc.

Cũng như các giống hạc, sếu, cò, diệc, vạc cũng có nhiều loại như vạc Mỹ Châu American bittern (Botaurus lentiginosus) cao 71 cm (28 inch), vạc Sun bittern (Eurypyga helias) cao 48 cm (19 inch), vạc Anhinga (Snakebird Anhinga anhinga) cao 89 cm (35 inch). Đặc biệt loài vạc này mỏ vàng, lưng và cánh màu trắng, lông mình và ức màu xám đen với thân mình từ mỏ đến chót đuôi chúng rất dài. Chúng đẻ từ 3 tới 5 trứng màu xanh.

American Vạc

Trong ca dao Việt có nhắc “cái cò, cái vạc, cái nông”, thì “cái nông” ở đây chính là con bồ nông có tên là Pelican, tên khoa học là Pelecanus. Có hai giống bồ nông: bồ nông trắng và bồ nông nâu.

Giống bồ nông trắng có tên American White pelican (Rough-billed pelican hay Pelecanus erythrorhynchos) mà người ta tìm thấy chúng ở các vùng nước ngọt, nhưng đôi khi chúng cũng sống ở vùng nước pha chè và cả vùng nước mặn nhưng không cách quá xa bờ biển. Chúng bay rất xa tìm mồi. Chúng có thân hình không cân xứng. Chân ngắn. Bàn chân giống như vịt và ngổng. Thân hình mập, lớn con và chiều cao khoảng 178cm (70inch). Mỏ rất lớn và dài, dưới mỏ có cài bầu dều với lớp da màu vàng. Lông màu trắng; dưới chót cánh lông màu đen. Đuôi cụt. Chúng làm ổ trên mặt đất. Chỉ đẻ từ hai đến ba trứng là nhiều. Trứng màu trắng pha chút sậm bùn. Thức ăn chính là cá và cua ốc. Ban ngày, khi kiếm mồi, chúng có thể ăn rất nhiều cua ốc chứa trong bầu dều, sau đó chúng sẽ tiêu hóa dần dần khi nghỉ ngủ ban đêm.

Bồ Nông Trắng (America White pelican)

Loài bồ nông nâu có tên Brown pelican (Pelecanus occidentalis) cao 152cm(60 inch). Chúng làm ổ trên mặt đất hoặc trên cây và chỉ đẻ từ 2 đến 3 trứng với vỏ trứng màu trắng. Thức ăn chính của loài bồ nông nâu này là cá và cách bắt mồi của chúng không phải lặn mò như loài chim cồng cộc mà từ trên cao khoảng 10 thước, chúng đảo mắt nhìn thật rõ con mồi và sà xuống ngay lập tức khi phát hiện cá đang lội bên dưới để gắp mồi. Sau đó lại bay trở lên trên cao và lại tìm mồi tiếp. Đặc điểm của loài bồ nông nâu này là đầu chúng có lông màu vàng; mình chúng lông màu nâu sậm; cổ chúng lúc nhỏ lông màu trắng rồi chuyển dần sang màu nâu của các con bồ nông lớn

Bồ Nông Nâu

Vạc, diệc và bồ nông đều là những giống chim gần gũi với ruộng đồng . Những giống chim này không thể sánh kịp với hạc và sếu nhưng thiếu chúng những người già mà mê cánh đồng lúa sẽ thấy đời sẽ không còn gì thú vị nữa . Nếu ai đã từng mê chim choc vào những mùa chim ở đồng lúa miền Nam không thể không mê tiếng vạc vào lúc đêm hôm khuya khoắc, không thể không nhớ màu xám của những chú diệc cồ và cái dáng bồ nông “đạp lúa” ngày nào !!! Nhớ những mùa chim, nhớ ơi là nhớ …

Tháng 7 năm 2007

Tài liệu tham khảo:

Cuốn “The New Encyclopedia of American Birds của David Alderton, nhà xuất bản Hermes House, London, 2004.

Bộ Wikipedia, the free encyclopedia trên liên mạng.

Bộ The New Encyclopaedia Britannica (30 quyển), phần Micropaedia (Ready Reference and Index), bản in tại Hoa Kỳ, tái bản lần thứ 15, năm 1976.

Cuốn Birds of the World của Bryan Richard do nhà xuất bản Barnes & Noble, New York, Hoa Kỳ, năm 2006.

Các đài TV với chương trình về chim muông, loài vật.